نارنجستان شیراز

بقیه در ادامه مطلب!

نارنجستانیا باغ قوام از عمارات دوره قاجاریه شیراز است که در محله بالاکفت و در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند واقع است. احداث این بنا توسط علی محمد خان قوام الملک 1267-1257 شروع شده و در حدود سال 1300 ه.ق. توسط میرزا محمدرضا خان نوه قوام الملک اول و پدربزرگ قوام تکمیل شده است. این بنا یک بار توسط ابراهیم قوام مورد مرمت قرار گرفته است.

ساختمان نارنجستان در حدود 940 متر مربع در زمینی به مساحت 3500 متر در دو قسمت شمالی و جنوبی بناشد، باقی مانده آن در حدود 2560 متر محوطه سازی شده. این بنا با 3085 متر مساحت، در دوره قاجاریه به بیرونی معروف بوده و با عمارت اندرونی که همان خانه زینت الملوک بوده و در طرف غرب آن بنا قرار گرفته کوچه ای فاصله داشته است که توسط راه زیرزمینی بدان راه می یافتند.

از ویژگی های این مجموعه عمود بودن محور بیرونی و اندرونی آن بر یکدیگر است. این عمارت بیرونی به منظور انجام امور تجاری و نیز برگزاری تشریفات و جشن ها و استراحت و پذیرایی از میهمانان ساخته شده است.

در ورودی اصلی باغ رو به جنوب در راستای محور اصلی بنا به یک دالان یا هشتی گشوده می شود. سر در ورودی آن دارای تزئینات آجرکاری است. بر پیشانی در ورودی کتیبه ای از سنگ مرمر سرخ رنگ شامل آیاتی از قرآن قرار گرفته که در دو طرف آن ابیاتی از آسوده شیرازی درباره بانی باغ و تاریخ احداث آن حجاری شده است. هم چنین تاریخ سال 1305 ه.ق در این قسمت دیده می شود. بر روی ازاره سنگی دو طرف درگاه، نقش دو سرباز تفنگ به دست دوره قاجاریه، حجاری شده است. در ورودی از چوب ساج است که بر روی آن منبت کاری صورت گرفته است. سقف هشتی یا دالان ورودی آجرکاری و کاشی کاری به صورت ستاره و مقرنس کاری گچی شده است. در پشت دالان (رو به حیاط) تصویری از سه خدمتکار که گلاب و شراب و شربت به دست دارند، کاشی کاری شده است.

این هشتی به وسیله دو راهرو به محوطه باغ ارتباط می یابد. این باغ در سه ضلع شمالی، شرقی و جنوبی دارای ساختمان است و در طول حیاط دارای بیست و یک عدد طاق نما است. در دو طرف هشتی، شش اتاق وجود دارد که در جلو هر یک از آنها ایوان های وسیعی قرار گرفته که در گذشته از این اتاق ها به عنوان دفتر کار استفاده می شده و ایوان های مقابل این اتاق ها نیز جهت اتاق انتظار مورد استفاده قرار می گرفته است. در جلو هر ایوان چهار ستون چوبی و دو نیمه ستون دیده می شود. این ستون های چوبی در دوره قاجاریه منبت کاری شده است. این بخش از عمارت که ضلع جنوبی بنا است دارای دیوارهایی گچ کاری شده است. کف ایوان ها با کاشی های سفید و آبی پوشیده شده است.

ازاره بنا با سنگ پوشیده شده و پنج باب پنجره سنگی حجاری شده، به عنوان نورگیر در جلو ایوان ها نصب شده است. ساختمان جنوبی باغ به وسیله راه پله ای به زمین های طرفین راهروها راه دارد. در وسط این ساختمان یک طاق نمای بزرگ و دو طاق نمای کوچک ایجاد شده که به سبک دوره زندیه، کاشی کاری شده است. در طاق نمای بزرگ نقوش سه تن از خدمتکاران دوره زندیه بر روی کاشی دیده می شود که لباس های بلندی دارند و در دست یکی از آنها قدحی و در دست دیگری جامی است و شخص سوم نیز ظرفی پر از میوه در دست دارد. در بالای این طاق نما دو لچکی کاشی کاری با مناظری از طبیعت و تصویرهایی برگرفته از داستان های شاهنامه (رستم، حضرت سلیمان) و نیز مناظر شکارگاه و تصاویر مینیاتوری دیده می شود. ازاره این بخش از نما از سنگ های سرخ و نقش برجسته هایی برگرفته از تصاویر تخت جمشید تشکیل شده است.

حد فاصل عمارت جنوبی و عمارت اصلی واقع در ضلع شمالی باغ وسیعی وجود دارد که از دوره قاجاریه با نرده آهنی محصور شده است.

ضلع شرقی ساختمان دارای چند اتاق و حیاط کوچکی است که به آشپزخانه و محل اقامت خدمه اختصاص داشته است. در وسط حیاط، ورودی آشپزخانه حوض کوچکی وجود دارد که پاشویی آن از قطعه سنگ هایی سرخ رنگ و بدنه آن از کاشی های فیروزه ای تشکیل شده است. در وسط این حوض نیز فواره ای دیده می شود. در ضلع جنوبی حیاط آشپزخانه ستون سنگی حجاری شده ای به عنوان پایه گلدان وجود دارد.

اما عمارت اصلی این ساختمان در ضلع شمالی آن قرار گرفته است. این عمارت دارای دو طبقه و یک زیرزمین است. در گذشته این زیرزمین به عنوان زندان مورد استفاده قرار می گرفت.

طرح بنای اصلی این عمارت برگرفته از معماری دوره زندیه است. در این عمارت، تالار بزرگی به طول 9 متر، عرض 5.10 متر و ارتفاع 6 متر با ستون هایی بلند مشرف بر حوض واقع در وسط باغ، وجود دارد.

در قسمت شمالی تالار، شاهنشینی وجود دارد که دیوارها و سقف آن آینه کاری و نقاشی شده و کف اتاق از سنگ های مرمر مفروش شده است. این تالار محل پذیرایی میهمانان بوده.

این تالار دارای دو ستون سنگی یک پارچه و بلند است. در دو طرف تالار، راهرویی وجود دارد که به وسیله پلکانی به طبقه دوم متصل می شود. این پله ها به دو بهارخواب متصل است. در هر طرف نیز یک سالن بزرگ و یک اتاق وجود دارد. طبقه دوم این عمارت دارای چهار اتاق است که دوتای آن در عقب واقع شده و دارای هشتی و پنجره هایی مشرف بر ایوان است. بیش از این، این اتاق ها محلی برای اقامت مهمانان بوده است. این مجموعه مشتمل بر دو دستگاه شامل 5 اتاق، چهار دستگاه با دو تا سه اتاق و دو دستگاه هر کدام با دو اتاق و شش اتاق تک است.

دیواره ها و سقف تمام اتاق ها گچ بری و نقاشی شده است. همچنین در این طبقه، دو اتاق وجود دارد که نقاشی هایی بر تیرک هایی چوبی آن ترسیم شده است. نقاشی های سقف ایوان بزرگ و بیشتر اتاق ها غالبا" به وسیله لطفعلی خان صورتگر، نقاش مینیاتوریست آن دوره، انجام شده است.

	دو ستون تالار طبقه اول نیز از سنگ مرمر یکپارچه و بدنه استوانه ای و سر ستون های مقرنس کاری شده تشکیل شده است. در وسط سقف تالار مدالی بزرگ ترسیم شده و در اطراف آن شش منظره بیضی شکل ترسیم شده است. دیواره های اتاق ها نیز با تصاویر گل و بوته، اشکال حیوانات و منظره شکارگاه تزیین شده است. در ناحیه جلویی عمارت اصلی درهای ارسی با شیشه های رنگی دیده می شود. هلالی میان ایوان دو ستونی و شاه نشین هم دارای شیشه های رنگی است. این شیشه های رنگی در دوره قاجاریه از اروپا به ایران آورده شده، صدف های به کار رفته در تزیینات درها نیز از خلیج فارس آورده شده است. ازاره اتاق ها و بخاری دیواری شاه نشین از سنگ های مرمری است که از یزد تبریز و شیراز به دست آمده است. روی این بخاری نقش داریوش هخامنشی حکاکی شده است، اطراف آن نیز مزین به رنگ طلایی است. دو تصویر از محمدرضا خان قوام الملک در دو طرف بالای این بخاری حکاکی شده است. ازاره پایین عمارت، از ازاره سنگی عمارت دیوانخانه کریم خان زند است. بر روی سنگ های ازاره تصاویر سربازان قاجاریه تفنگ به دست، شیر، گور، خرگوش و گل و بوته دیده می شود. هلالی های بالای عمارت اصلی